De Gedenkpenningen

Door: Cor Wies
Juni 2002, Hoofddorp

Ter herdenking van de 150 jaar geleden droogmaking van het Haarlemmermeer kreeg vorige week [JW: in 2002 dus!] elk huisadres in de Haarlemmermeer een gratis CD-rom met een boekje over heden, verleden en toekomst van de Haarlemmermeer. Dit uniek pakket werd u aangeboden door de stichting Haarlemmermeer 2002, gesponsord door de Schiphol Group , de gemeente Haarlemmermeer en het waterschap Groot-Haarlemmermeer. 150 jaar geleden wisten ze natuurlijk nog niks van CD-rom’s maar om het heugelijk feit, dat het Haarlemmermeer was drooggemalen, verkaveld en verkocht, te vieren bedacht men een andere "schijf", namelijk de gedenkpenning.

De commissie van beheer en toezicht over de droogmaking van het Haarlemmermeer onder voorzitterschap van Jonkheer Mr. Gevers van Endegeest, had de gehele droogmaking-onderneming begeleid en vond het in 1855 dus ook taak van de commissie om een fraaie gedenkpenning uit te geven.

Op de voorzijde van de penning had men een Latijnse tekst in gedachten. Daarvoor werd de Leidse Hoogleraar in de oude letteren, J. Blake en de Amsterdamse Hoogleraar Peerlkamp geraadpleegd. Deze heren kwamen met het voorstel om de tekst in een antieke stijl te graveren. Waarom de tekst nu zo nodig in het Latijns moest is mij onduidelijk, waarschijnlijk vond de commissie het wel passend bij een onderneming van deze omvang. Wilt u weten wat ze bedoelde in het Nederlands, dan volgt hier de vrije vertaling:

 "Het Haarlemmermeer,
 de kweller, eeuwen lang, der landen,
 en steeds toenemende door de afspoelingen,
 eindelijk door de kracht van werktuigen bedwongen,
 heeft de 18.000 geroofde bunders aan Holland teruggegeven.
 Het werk, door Willem I in het jaar 1839 begonnen,
 Is onder de regering van Willem III in 1853 voltooid".

Voor de keerzijde ging de commissie bij ’s Rijks Munt te Utrecht te raden. De commissie wou zelf graag het eerste gemaal "de Leeghwater" er op, gezien vanuit het pas drooggemalen meer.
Daaronder kwamen dan de naamgevers van de twee andere gemalen, met de jaartallen van hun droogmakingplan. Bij de jaartallen werd denk ik niet op een jaartje gekeken, aangezien Leeghwater al in 1641 met zijn eerste druk kwam, en het boekwerk van van Lynden van Hemmen al in 1821 het licht zag!
Bij de Rijks Munt vond men het ontwerp echter te moeilijk om te graveren. Hun voorstel was om een Genius te graveren (een beschermgeest in de gedaante van een gevleugelde jongeling), de meerwolf bedwingend, met op de achtergrond een stoomgemaal en landbouwgewassen in de omgeving. Het stoomgemaal moest dan het middel en de beteugelde meerwolf het doel voorstellen.
De commissie bleef echter bij het eigen voorstel, ontworpen door het commissielid Conrad. Gesteund ook door de Hoogleraar in de penningkunde, Van der Chijs, diende de commissie het eigen ontwerp voor een gedenkpenning in bij de regering. De koning liet de commissie weten dat hij het ontwerp goedkeurde, maar de regering had nog een paar kleine opmerkingen. Blijkbaar waren die opmerkingen toch niet zo klein, want bij de laatste zitting van de commissie van drooglegging op 12 april 1858, was er door de regering nog niet besloten of er nu wel of niet een gedenkpenning geslagen zou worden. Door de opheffing van de commissie in 1858, er was namelijk al een paar jaar een gemeente- en polderbestuur benoemd, is waarschijnlijk de druk op de regering verminderd waardoor deze penning nooit is geslagen.

Toch zijn er in de jaren van 1858 tot 1860 nog drie gedenkpenningen geslagen.

De eerste penning werd in 1858 geslagen, voor eigen rekening, door de Amsterdamse graveur M. C. de Vries. Op de voorzijde zijn de drie Koningen Willem I, II en III afgebeeld, met de omschrijving: "onder het bestuur dezer Vorsten ontworpen en voltooid". Links en rechts staan de dagtekeningen van de twee wetten, die de financiering van de onderneming regelden. Links is de dagtekening (22 maart 1839) waarop de geldlening van 8 miljoen is geopend, en rechts de dagtekening (23 december 1853) waarop de aflossing werd bepaald.
De achterkant stelt een maagd voor, die een mand met landbouwprodukten aanbied aan de Genius der Nederlanden leunend op het wapenschild der Nederlanden, terwijl de Meergod treurt om de verloren strijd achter het wapen van de Haarlemmermeer.
Deze penning is 38 mm in doorsnede, en in brons en zilver geslagen.

Bij de Rijks Munt te Utrecht vond men het eigen ontwerp, voorgesteld aan de toenmalige commissie van drooglegging, blijkbaar zo goed, dat men besloot om zélf een gedenkpenning uit te geven. Deze penning werd vervaardigd door "de Tweede graveur aan ’s Rijks Munt, F. Menger", in het voorjaar van 1860. Onder het opschrift "Land uit Water", zie je een Genius knielend op de geketende Waterwolf. Met de linkerhand wijst ze naar de rokende Leeghwater als middel waarmee de Waterwolf getemd is. Aan de keerzijde staat de buste van Koning Willem III, met links van hem het wapen der Nederlanden, en rechts het wapen van de Haarlemmermeer.
De doorsnede is 44 mm. De penning is in brons en zilver geslagen.

Als mosterd na de maaltijd verschijnt er in augustus 1860 de derde en laatste penning. De opdrachtgever is uiteindelijk de regering. Omdat ’s Rijks Munt nog steeds bezwaren had op het oude ontwerp van de voormalige commissie van drooglegging, laat de regering een ontwerp maken door de historieschilder N. Pieneman.
Op de voorzijde, gegraveerd door S.C. Elion, staat de Hollandse maagd met het wapenschild der Nederlanden op haar borst, kijkend naar de vluchtende zeegod Neptunus, staande op zijn schelpkar. Op de achtergrond staat het stoomgemaal de Leeghwater. De keerzijde is wel gelijk gebleven met het originele ontwerp voorgesteld door de commissie in 1855. Met zijn 72 mm. is het wél de grootste penning van de drie. Deze werd ook in brons en zilver geslagen.

De oud-Voorzitter Gevers van Endegeest was toch niet zo gelukkig met de afwijzing van "zijn" ontwerp, wat nog te lezen is in zijn boek "Over de droogmaking van het Haarlemmermeer" deel III, wat ook in het najaar van 1860 verscheen. Ik citeer:
"Indien het veroorloofd ware op het fraaie bewerkt stuk eenige opmerking te maken, Men zou zeggen, dat vrouwe Landbouw (De Hollandse maagd) in hare heup en de  Leeghwater in zijne lijnen geen idealen van schoone vormen vertoonen".
Waarna hij nog schrijft:
"Hoe het zij, drie gedenkpenningen getuigen dan nu van de groote Onderneming; en komt de Leeghwater al niet als hoofdzaak op voor, omdat eene zwakke hand zijne krachtige gestalte niet in metaal heeft durven snijden, hij leefd in het aandenken van allen die mogten aanschouwen, en zal zich nog lang boven zijn polder verheffen. Al hebben zijne nieuwe voogden, helaas! Reeds gevraagd of hij niet opgeruimd behoorde te worden".

Nu, opgeruimd is De Leeghwater dan nog wel niet, maar dat er erg veel moois van over is, is ook niet zo.